[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Siewierszczyzna, pozbawiona dotychczas wszelkiej kultury, podda³a siê ca³kiem biernie stosunkom, wœród których teror rozstrzyga³ o sprawach kulturalnych.Przysposobi³a siê bez trudu do moskiewszczyzny, tak ¿e nast¹pi³o tu faktyczne rozszerzenie Zalesia.Zabór sta³ siê asymilacj¹, podobnie jak w Nowogrodzie W., w Pskowie, nie mówi¹c o Rjazaniu i Twerze.Ten sam proces asymilacji kulturalnej pocz¹³ siê w SmoleñszczyŸnie.Granica pañstwowa mia³a na Rusi czarown¹ moc stanowienia o kulturze.Zabory ksiêstw dzielnicowych zakoñczy³y siê zajêciem Siewierszczyzny; by³a to ostatnia ziemia Rusi, posiadaj¹ca jeszcze w³asnych ksi¹¿¹t, ostatnia linja „zmedjatyzowanych” Rurykowiczów.Od czasów Iwana Kalety zwiêksza³a siê nieustannie ich iloœæ, pomna¿aj¹c szeregi kniaziów „s³u¿y³ych”.Iloœæ ich by³a znaczna.Miejmy na pamiêci, ¿e zmedjatyzowano szeœæ „wielkich ksiêstw”, z których ka¿de mia³o po kilka dzielniczek; musia³a tedy warstwa ta liczyæ za Wasyla Iwanowicza ju¿ kilkaset osób.Oto najstarsza szlachta rosyjska, prawdziwie dynastycznego pochodzenia.W miarê postêpu zaborów przechodzi³y na „s³u¿bê” jedynego „gosudara” tysi¹ce rodzin dru¿ynników, dworzan i bojarów wszelkich by³ych ksiêstw.Ktoby nie zg³osi³ siê na tê s³u¿bê, by³by podejrzanym malkontentem i traci³by nie tylko stanowisko, ale móg³ siê spodziewaæ na pewno.konfiskaty.Nie wydawszy ¿adnego przepisu, zaprowadzono faktycznie przymus „s³u¿by”.Odk¹d ka¿de „dziecko bojarskie” musia³o przejœæ przez s³u¿bê wojskow¹, nie móg³ roœciæ sobie pretensyj do bojarstwa, kto za m³odu nie uczyni³ zadoœæ wojskowemu obowi¹zkowi; z czego skutek wy³oni³ siê taki, i¿ ani piastowaæ stanowiska publicznego, ani nawet posiadaæ w³asnoœci ziemskiej wiêkszej nie mo¿na by³o bez „s³u¿by” carskiej.Kto nie „s³u¿y³”, nale¿a³ do gminu, choæby op³ywa³ w bogactwa; po pewnym czasie traci³ zreszt¹ prawo do w³asnoœci ziemskiej.By³y tedy trzy warstwy „s³u¿y³ych”: kniaziowie, bojarzy i djacy.Djakiem móg³ zostaæ ka¿dy; by³a to demokracja abecad³a.Kniaziowie stanowili arystokracjê urodzenia.Poœrodku sta³a warstwa bojarska, nieokreœlona; ³aska gosudara mog³a djaka uczyniæ bojarem, a nawet kogokolwiek, obdarzaj¹c go choæby tylko u¿ywalnoœci¹ ksi¹¿êcych „se³” (t.zw.pomieszcziki), a równie¿ nie³aska mog³a wyzuæ z tej godnoœci nieokreœlonej, ale wymagaj¹cej koniecznie dostatków.Nie móg³ natomiast odj¹æ godnoœci kniaziowskiej, chocia¿by los przeciwny zepchn¹³ potomków jakiego ksiêcia dzielniczkowego najbardziej w dó³.Jako¿ nie brak³o kniaziów tak zubo¿a³ych, ¿e trybem ¿ycia i wp³ywem spo³ecznym stali o wiele ni¿ej od przednich bojarów.Zwa¿my¿, ¿e liczne rody kniaziowskie, sprzeciwiaj¹ce siê, dopóki siê da³o, medjatyzacji, œcigane by³y nie³ask¹ gosudara.W ten sposób zaczyna siê formowaæ nowy ustrój spo³eczny, który mia³ w ci¹gu nastêpnego pokolenia dobraæ sobie pierwiastków tatarskich bezpoœrednich i.skostnieæ.Narazie wp³ywy tatarskie by³y tylko w pojêciach pañstwowych i obyczaju dworskim.Wasyl lubia³ tatarsk¹ modê, urz¹dzi³ swój dwór do reszty po tatarsku, wyposa¿ywszy go w olœniewaj¹cy zbytek orjentalny, wprowadziwszy w zupe³noœci niewolnicz¹ tatarsk¹ etykietê i tatarskie stroje.Tatarszczyzna odradza³a siê pod Girejami i kultura tatarska poczê³a siê w tym w³aœnie okresie znacznie podnosiæ.Upadek ordy Z³otej by³ tylko wewnêtrznem w tatarszczyŸnie przesileniem, przesuniêciem punktu ciê¿koœci w Perekopy.Od koñca XV wieku nie mo¿na ju¿ mówiæ o „dziczy tatarskiej”.Potêga Girejów by³a te¿ znaczn¹, gdy do hanatu krymskiego przy³¹czyli astrahañski; kazañski zaœ znajdowa³ siê pod ich zwierzchnictwem.Wasyl próbowa³ osadziæ w Kazaniu hana ze swej porêki, ale sprowadzi³ przez to tylko straszliwy najazd nastêpcy Mengli-Gireja, Mahmeta, który w r.1521 dotar³ a¿ pod Moskwê.Do- chowa³a siê tradycja, a wielce prawdopodobna, ¿e Wasyl nie mia³ innego wyjœcia, jak uznaæ siê napowrót dannikiem Girejów, i ¿e tylko nowy sposób wojowania, Tatarom nieznany, ocali³ „cara wszystkiej Rusi” od tego, ¿eby siê nie sta³ na nowo jar³ykowym wielkim ksiêciem.Na powracaj¹cych Tatarów uda³o siê wyprowadziæ zebran¹ w Rjazaniu artylerjê i uwolniæ siê od przewagi Girejów.Dalsze wyprawy kazañskie nie wyda³y atoli nadal ¿adnego wyniku (r.1523 i 1524).Obmyœlono jakby blokadê tego ogniska handlowego.Zaczê³o siê to od urz¹dzenia konkurencyjnej targowicy naprzeciw nad Wo³g¹, w Makarewie, za czem mia³o nast¹piæ systematyczne zak³adanie takich stacyj osaczaj¹cych.Zajêty tatarskiemi planami, nie siêga³ Wasyl po dalsze zdobycze na Rusi litewskiej, dotrzymuj¹c szeœcioletniego rozejmu z r.1527.W³aœnie w r.1533 wyczerpa³y siê dni Wasyla - i znowu nastêpne panowanie mia³o siê rozpoczynaæ wojn¹ z Litw¹.Ju¿ od Wasyla Œlepego zaznaczali w³adcy moskiewscy zasadê rz¹dów osobistych.Wasyl Iwanowicz by³ despot¹, nie uznaj¹cym ¿adnych ograniczeñ woli swojej.Utopj¹ s¹ rz¹dy osobiste - choæby przy najwiêkszej pracowitoœci monarchy - na wiêkszej przestrzeni.Po Wasylu Iwanowiczu obejmowa³o pañstwo moskiewskie ju¿ 40.000 mil kw.przestrzeni! Przy takiej rozleg³oœci rz¹dy osobiste musia³y siê zamieniæ albo w bezrz¹d, albo w rz¹dy djaków (biurokracji); w razie zaœ obalenia zasady rz¹dów osobistych mog³aby powstaæ oligarchja, do której sposobne ¿ywio³y wytwarza³y siê w otoczeniu carskiem
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
