[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Amerykazachęcała polskie władze komunistyczne, by dążyły do rozluznieniarygorów zależności i do reform wewnętrznych, ale nie naciskała nato, aby Polska wyszła z RWPG czy Układu Warszawskiego.Ameryka-nie namawiali generała Jaruzelskiego na prezydenturę, ale poparcieto wynikało z relacji Waszyngton Moskwa.Formalnie za czasów PRL kraj był niepodległy, ale faktycznie nie.Jeśli chodzi o politykę zewnętrzną o suwerenności Polski nie było332 1078853 mowy, suwerenna wewnętrznie niekiedy bywała, bo ZSRR nie wewszystko się wtrącał.Reagował, i to często, gdy z jego punktu wi-dzenia działo się coś niedobrego.W okresie stalinowskim suweren-ność wewnętrzna była prawie żadna.Hilary Minc musiał zrobić takiplan gospodarczy, jaki Moskwa kazała mu przygotować.Gdy wybu-chła wojna w Korei, trzeba było rozbudować przemysł zbrojeniowy.Suwerenność Bolesława Bieruta polegała na tym, że sam się zgłosiłdo Stalina, by ten poprawił i zaakceptował projekt konstytucji PRL.Za Gomułki było nieco lepiej, ale jak wspomniałem, wiązało się toze zmianami w radzieckiej polityce epoki Chruszczowa.Polityka za-graniczna nadal, mimo rozpowszechnianych wcześniej mitów, su-werenna nie była.Jeśli szło o sprawy wewnętrzne, to gdy Gomułkazarządził w grudniu 1970 roku podwyżki, Kreml się zdenerwował,uznając, że nie był to odpowiedni czas&A gdy Gomułka doprowadzał do umowy z Niemcami albo gdy Gierek spotykałsię z prezydentami Stanów Zjednoczonych, nie były to kroki suwerenne?%7ładen przywódca PRL nie był suwerenny w tego rodzaju decyzjach.Gomułka bał się zamieszek w bloku socjalistycznym, bał się Pra-skiej Wiosny i, jak to wtedy nazywano, rewizjonizmu zachodnio-niemieckiego, dlatego wychodził przed szereg w kwestii interwencjiw Czechosłowacji.A gdyby nie chciał tej interwencji? Nie wierzę, abyw takiej sytuacji, mimo osobistej odwagi, mógł się otwarcie jej sprze-ciwić.Nie wierzę też, aby mógł z Niemcami z RFN sam się dogadaćza plecami Kremla.Siłą Gomułki było to, że potrafił swoją politykęzgrać z polityką ZSRR.Plan Rapackiego, zgłoszony na forum ONZw 1957 roku, w którym proponowano utworzenie strefy bezatomo-wej w Europie Zrodkowej, też był zatwierdzany przez Moskwę.Oczy-wiście to dobrze, że Polacy go zgłosili, ale gdyby nie było zgody Mo-skwy, najpewniej byśmy o nim nie usłyszeli.Plan Marshalla (1947),który mógł być dla gospodarki zbawienny, pod naciskiem Kremla1078853 333Rozmowa z Janem Kofmanem został odrzucony.I jeszcze raz w sprawie stanu wojennego.Czy gdygenerał Jaruzelski go wprowadzał, to podejmował tę decyzję suwe-rennie? Zrobił to w wyniku presji radzieckiego kierownictwa, liczącjednak na pomoc ze wschodu, gdyby ta operacja się nie udała.Kiedy PRL była krajem totalitarnym, a kiedy tylko autorytarnym?Jeśli przyjmiemy opis totalitaryzmu za Hannah Arendt, to należyuwzględnić takie jego cechy, jak władza monopartii, czyli partii ma-sowej, która spleciona z biurokracją sprawuje niemal totalne rządyi w pełni kontroluje każdy przejaw życia politycznego, gospodarczego,społecznego, kulturalnego; podporządkowanie jej aparatu przemocy poczynając od sił zbrojnych poprzez służby specjalne, w tym policjępolityczną aż po jak na przykład w Polsce Ochotnicza RezerwaMilicji Obywatelskiej; decydowanie przez partię o obsadzie aparatupaństwowego i administracyjnego różnych szczebli, a także funkcjiw gospodarce czy w organizacjach społecznych.W Polsce system no-menklatury objął z czasem około trzystu tysięcy takich stanowisk.Celem państwa totalitarnego jest także zbudowanie idealnego spo-łeczeństwa.Było to zatem państwo ideologiczne.Dla hitleryzmuśrodkiem realizacji ideału był rasizm, dla komunizmu walka klas.W obu przypadkach cechą ustroju była pełna kontrola nad mediami,umożliwiająca totalną propagandę, traktowaną jako bardzo istotnyinstrument panowania.Także masowe wiece były formą komunikacjize społeczeństwem.Mobilizacja polityczna jako cecha systemu jestpodstawowym narzędziem sprawowania kontroli (tak było w Polscena przykład w roku 1968).Dla totalitaryzmu komunistycznego charakterystyczne były rów-nież: omnipotencja państwa, skrajne zetatyzowanie wszystkich dzie-dzin życia, ograniczenie praw własności, miażdżący prymat własnościpaństwowej nad innymi jej postaciami, poddanie gospodarki syste-mowi centralnego planowania i systemowi nakazowo-rozdzielczemu.334 1078853 Totalitaryzm w czystej formie nie zaistniał w Polsce.Najbliższy tegobył Związek Radziecki w epoce Stalina i Chiny za Mao Tse-Tunga epoki rewolucji kulturalnej i bandy czworga .I oczywiście Kambodżaza Pol Pota.Wszędzie, także w Polsce, pojawiał się okresowo silny ter-ror kierowany czy to przeciw podziemiu zbrojnemu i politycznemu,opozycji politycznej, czy przeciw różnym odłamom ludności.Z koleiw partii działał mechanizm czystek, który służył zarazem za instru-ment zastraszania nie tylko jej członków, ale także ogółu społeczeń-stwa.Czystki w partii i aparacie rządzącym traktowano jako sposóbna przewietrzanie kadr i wynoszenie na stanowiska ludzi zależnychod kierownictwa.Osobiście doświadczył tego Gomułka w 1949 rokui w pewnym stopniu sam to przeprowadzał w latach 1967 1968.Z totalitaryzmem mieliśmy w Polsce do czynienia w okresie sta-linowskim.Kontrola do 1953 roku była wszechobecna i obezwład-niająca.Ale przecież w roku 1988 właściwie wszystkie instrumentywładzy totalnej jeszcze istniały rozbudowany aparat przemocy,cenzura, propaganda, nomenklatura, kontrola ludności poprzezpaszporty i przymus meldunkowy, pełna kontrola gospodarki, wła-sność państwowa& To prawda, nie stosowano masowego terroru,a ideologia była raczej rytuałem, jednak był to rytuał, który ludziuwierał, wszystkie instrumenty władzy totalitarnej nadal były w rę-kach PZPR i w każdej chwili mogły być użyte&W latach osiemdziesiątych PRL była krajem totalitarnym?Upierałbym się, że pod pewnymi względami tak.Dlatego że PRL po 13 grudnia była państwem bardziej represyjnym niżw roku 1956 albo za rządów Gierka?Właśnie tak, i to przez dobre pięć sześć następnych lat, gdyż, jakmówiłem, zasadnicze cechy systemu nie zmieniły się.Warto pamię-1078853 335Rozmowa z Janem Kofmanem tać, że po 1956 roku, w wyniku Pazdziernika, zmiany były jednaktakie, że gdy trzy lata pózniej odbył się proces Hanny Szarzyńskiej--Rewskiej i skazano ją na półtora roku więzienia za współpracęz paryską Kulturą , a w 1962 proces Anny Rudzińskiej, skaza-nej również pod podobnym zarzutem na rok więzienia, wywołałoto ostry ferment wśród części inteligencji.W sumie przypadki wię-zienia za poglądy były jednak nieliczne przed 1968 rokiem.W Marcu 68 nastąpiły już masowe represje, w Grudniu 70 strzelano do ludzi,a w Grudniu 81 zabito górników w kopalni Wujek oraz internowa-no i uwięziono naraz co najmniej kilka tysięcy osób.Dlatego twier-dzę, że chociaż komunizm miał różne fazy, niemal do końca pozostałsystemem totalitarnym.Jednak wielu badaczy określa PRL (wyjąwszy okres stalinizmu)jako kraj autorytarny
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
