[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Na koniec trzeba wspomniec o jeszcze jednej roznicy.Chodzi o roznice psychologiczna miedzy zjawiskami braku i obfitosci.Zjawisko braku wystepuje na pierwotnym poziomie ludzkiej egzystencji.Istnieja potrzeby imperatywne, ktore musi sie zaspokoic przed wszystkimi innymi.Dopiero po zaspokojeniu podstawowych potrzeb, kiedy czlowiekowi pozostaje jeszcze czas i energia, moze rozwijac sie kultura, a wraz z nia owe dazenia towarzyszace zjawisku obfitosci.Wolne (albo spontaniczne) akty naleza zawsze do sfery zjawisk obfitosci.Psychologia Freuda jest psychologia braku.Definiuje on przyjemnosc jako zadowolenie wynikajace z usuniecia bolesnych napiec.Zjawiska obfitosci, podobnie jak milosc albo czulosc, w istocie nie graja w jego systetnie zadnej roli.Freud omijal podobne zjawiska, a nawet jego rozumienie zjawisk plciowych, ktorym poswiecil tyle uwagi, bylo ograniczone.Zgodnie ze swoja definicja przyjemnosci, Freud widzial w plci jedynie element fizjologicznego przymusu, a w zaspokojeniu plciowym usuniecie bolesnego napiecia.Poped plciowy jako zjawisko ze sfery obfitosci i seksualna przyjemnosc jako spontaniczna radosc, ktorej istota nie jest negatywna ulga w napieciu - nie znalazly miejsca w jego psychologii.Jaka zasade interpretacji przyjeto w niniejszej ksiazce dla zrozumienia psychologicznego podloza kultury? Nim odpowiemy na to pytanie, nie zawadzi przypomniec glowne kierunki interpretacyjne rozniace sie od naszych.Stanowisko psychologistyczne charakteryzujace teorie Freuda, wedlug ktorego zjawiska kulturowe wywodza sie z czynnikow psychologicznych, wynikajacych z kolei z instynktowych popedow; spoleczenstwo w jakims stopniu tlumi owe popedy, ale poza tym nie ma na nie wplywu.Kontynuujac te linie interpretacji nastepcy Freuda traktowali kapitalizm jako pochodna erotyzmu analnego, a rozwoj wczesnego chrzescijanstwa jako rezultat ambiwalentnych uczuc wobec imago ojca.2Stanowisko ekonomiczne, tak jak zostalo przedstawione w blednych interpretacjach marksowskiej koncepcji historii.Zgodnie z tym pogladem subiektywne interesy ekonomiczne sa przyczyna takich zjawisk kulturowych, jak religia lub idee polityczne.Z takiego pseudomarksowskiego punktu widzenia3 mozna by sprobowac wyjasnic protestantyzm jedynie i wylacznie jako odpowiedz na okreslone potrzeby ekonomiczne burzuazji.Na koniec postawa idealistyczna, reprezentowana przez analityczne dzielo Maxa Webera Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (Etyka protestancka a duch kapita lizmu).Zdaniem Webera nowe idee religijne sa odpowiedzia ne za rozwoj nowego typu zachowan ekonomicznych i nowego ducha kultury, jakkolwiek kladzie on nacisk na to, ze owe zachowania nigdy nie sa wylacznie zdeterminowane przez doktryny religijne.W przeciwienstwie do tych interpretacji sadzimy, ze ideologie i cala kultura tkwia korzemiami w charakterze spolecznym; ze charakter spoleczny jest ksztaltowany przez sposob zycia danego spoleczenstwa, przy czym dominujace cechy charakteru same z kolei staja sie silami wytworczymi ksztaltujacymi proces spoleczny.Co do problemu ducha protestantyzmu i kapitalizmu, staralem sie wykazac, ze upadek sredniowiecznego spoleczenstwa zagrozil klasom srednim; ze zagrozenie to wywolalo uczucie bezsilnej izolacji i zwatpienia i tym zmianom psychologicznym zawdzieczac nalezy odzew na doktryny Lutra i Kalwina; ze doktryny te wzmogly i utrwalily zmiany charakterologiczne i ze rozwiniete na tej drodze rysy charakteru staly sie silami wspoldzialajacymi w rozwoju kapitalizmu, ktory sam byl pochodna zmian ekonomicznych i politycznych.W odniesieniu do faszyzmu zastosowano te sama zasade wyjasnienia: jako reakcja na okreslone zmiany ekonomiczne.takie jak narastajaca wladza monopoli i powojenna inflacja, wystapilo u nizszych klas srednich nasilenie niektorych rysow ich charakteru, a mianowicie daznosci sadystycznych i masochistycznych; ideologia hitleryzmu zaapelowala do tych cech i spotegowala je zarazem, przez co owe rysy charakteru staly sie silami skutecznie wspierajacymi ekspansje imperializmu niemieckiego.Oba przyklady dowodza, ze w wypadku zagrozenia jakiejs klasy przez nowe tendencje ekonomiczne nastepuje reakcja psychologiczna i ideologiczna; psychologiczne zmiany wywolane ta reakcja przyspieszaja rozwoj sil ekonomicznych nawet wtedy, kiedy sily te sa sprzeczne z interesami owej klasy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
