[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Po zakończeniu ba-dań ofiary" (w rzeczywistości współpracownicy ekspery-mentatora), które poddawane były cierpieniom, zwracałysię do tych, którzy sprawiali im to cierpienie, z prośbą owzięcie udziału w akcji na rzecz ratowania sekwoi kali-fornijskich.I rzeczywiście, wyniki pokazały, że osoby, któ-re stosowały szoki elektryczne, wykazywały uległość znacz-nie częściej niż osoby, które emitowały tylko dzwięki.Wtym samym badaniu wykazano ponadto, że uległość byłaspowodowana nie tylko samym współczuciem w stosunkudo ofiary, lecz właśnie poczuciem winy.W badaniu pozaopisanymi grupami brali udział także obserwatorzy.Samaobserwacja cierpienia nie jest jednak wystarczająca dlawywołania uległości, a powoduje ją dopiero chęć zadość-uczynienia.28Wyniki tych badań sprawdzano w innych eksperymen-tach.W jednym z nich osoby badane stawiano w dośćniezręcznej sytuacji, w której oczekiwano, że okłamią eks-perymentatora.I tak się rzeczywiście działo.Po zakoń-czeniu eksperymentu prowadzący badanie prosił wszyst-kich o wzięcie udziału w kolejnym eksperymencie. Kłam-cy" dużo częściej zgadzali się poświęcić swój czas niż oso-28J.M.Carlsmith, A.E.Gross, Some effecłs of guilt on compliance.Journal of Personality and Social Psychology", 11, 1969, s.232-239. 124 Rozdział IIIby z grupy kontrolnej, które nie czuły się w żaden sposóbwinne wobec eksperymentatora.29Podobnych badań przeprowadzono jeszcze wiele i ichwyniki były podobne.A czytelnicy z pewnością znają lu-dzi, którzy w ten sposób starają się wywrzeć wpływ nainnych.Nierzadko wzbudzaniu określonych uczuć towa-rzyszy pospolite kłamstwo.Kłamstwa destrukcyjnePewnego razu znalazłem się w małym miasteczku wpołudniowej Polsce.Bardzo kiepskie oznaczenia nie po-zwalały wydostać się z niego we właściwym kierunku.Postanowiłem zasięgnąć języka.Niestety, trzykrotne pró-by nie przyniosły rezultatów.Jakież było moje zdziwie-29J.L.Freedman, S.A.Wallington, E.Bless, Compliance withoutpressure: The effect of guilt. Journal of Personality and Social Psy-cholog/', 7, 1967, s.117-124. Dlaczego ludzie kłamią? - Motywy 125nie, kiedy po znalezieniu właściwej drogi wszystkie trzyinformacje okazały się nieprawdziwe! Zostałem trzykrot-nie wprowadzony w błąd.Nieco pózniej już dowiedziałemsię, że mieszkańcy tego miasteczka nie lubią obcych.Wią-zało się to z jakimiś wydarzeniami z przeszłości, o któ-rych mam mgliste pojęcie, a które to wydarzenia ciąglepowodują, że mieszkańcy świadomie wprowadzają w błądwszystkich obcych, pokazując nieprawidłową drogę.Hi-storia, niczym bajka o mieście kłamców.To chyba dość typowy przypadek kłamstwa destruk-cyjnego, kłamstwa, przy pomocy którego kłamca nic nieuzyskuje, ale wyrządza szkodę innym.Wydaje się, że naj-częściej powtarzającymi się motywami mogą być tutaj,poza wyżej opisanym wprowadzeniem w błąd, równieżpragnienie zemsty, wyrządzenie komuś krzywdy, bezinte-resowna zazdrość.Ale gdyby przyjrzeć się uważniej tymzachowaniom, to chyba brak jakichkolwiek korzyści postronie kłamcy nie jest wystarczającym kryterium.Może niezbyt to dobrze o mnie świadczy, ale muszę sięprzyznać, że w moim życiu zdarzało mi się odczuwać cośw rodzaju satysfakcji w przypadku, kiedy moim wrogomcoś się nie powiodło.Myślę, że takie uczucie to przed-smak tego, co może dawać zemsta lub skrzywdzenie ko-goś z zazdrości.A jeśli tak, to czy takie działanie jestcałkiem pozbawione korzyści? Czy ludzie, którzy błędniewskazywali mi drogę, nic nie zyskali? Czy kłamca de-strukcyjny nie ma z kłamstwa żadnych korzyści? Czy wan-dal, który sprayem maluje na ścianie jakieś wulgarnewyrazy, również nie wynosi nic dla siebie z takiego dzia-łania?Myślę, że w działaniach destrukcyjnych, w tym w kłam-stwie, ludzie znajdują bardzo wiele korzyści.Podobniezyskuje człowiek, mszcząc się - świadczy o tym chociażbypowszechność tego zjawiska.Mówiąc o kłamstwach czyzachowaniach destrukcyjnych w ogóle, nie będę brał poduwagę tych wynikających z impulsu, realizowanych podwpływem emocji.W takim przypadku siła sprawcza jestjedna - rozładowanie napięcia lub poczucie bezsilności.Do takich zachowań zdolne są również zwierzęta.Vitous 126 Rozdział IIIDróscher w książce Ludzkie oblicze zwierząt30 opisuje przy-kłady zbiorowych akcji destrukcyjnych szympansów wście-kłych z bezsilności w obliczu bardzo długo padającego desz-czu.My jednak zajmiemy się zachowaniami nie powodo-wanymi impulsem, a raczej przemyślanymi, takimi jakdestrukcyjne kłamstwo.Co zatem zyskujemy w wynikutakich działań?I w tym wypadku miesza się do naszych działań mo-tyw samooceny.Mieszkańcy miasteczka oszukują innychw poczuciu własnej wspólnoty.Robią to pewnie z potrze-by bezpieczeństwa
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
