Żeleński Tadeusz Obrachunki Fredrowskie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.I nie do tej jednej.Bo na wspak sugestiom pewnego typu fre-drologów, którzy nawet po domu chodzą w kalesonach z ostrogami i dla których mundur uFredry zawsze jakoby zwiastuje zwycięzcę i tryumfatora w bojach miłości, rzecz miewa sięwręcz przeciwnie.Zwracałem już w swoich Obrachunkach fredrowskich uwagę na ten para-doks.Szumność, lekkoduchostwo, brawurę miłosną wyrażają w teatrze Fredry cywile, gdywojskowi zdradzają w tych sprawach szczególną niezaradność.Gucio, Alfred znają wyborniedrogę wiodącą bodaj oknem do damskiej sypialni, mają bogatą przeszłość kobieciarzy; Bir-bancki zreferował mimochodem dwie żony swoich kompanów od kieliszka, braci Lagenów;poeta Ludmir bierze szturmem sympatie Heleny.Natomiast wojskowi, jak Porucznik w Da-mach i huzarach, Karol w Wielkim człowieku do małych interesów, choćby i ten Zdzisław wPrzyjaciołach, jacyż oni potulni, jakie niezdary! Gdyby im autor nie dopomógł a raczejgdyby wszystkiego nie zrobił za nich nigdy nie doszliby do celu.Przyczyna jest ta, że sągoli, chorobliwie niemal sparaliżowani tym położeniem; tak że wbrew utartym komunałomfredrologicznym można by mówić raczej o kompleksie niższości nawet u czynnych, a tymbardziej u zdemobilizowanych oficerów fredrowskich przynajmniej w charakterze aman-tów.Ten kompleks niższości tłumaczy się z pewnością klimatem moralnym sfery, do którejnależał Fredro, gdzie pieniądz był prawdziwym paszportem człowieka, laury zaś wojenne ipatriotyczne spotykały się jedynie z dość chłodnym uznaniem aż do posażnego mariażuexclusive.Klucza do tego kompleksu dałoby się doszukać właśnie w tych Przyjaciołach, komedii,którą jak zaświadcza St.Tarnowski sam Fredro najbardziej ze swoich utworów lubił.Niedla tej wartości chyba, bo gdzież się jej mierzyć z kilkoma istotnymi fredrowskimi arcydzie-łami; raczej dlatego, że jak świadczy wiele jej rysów, najwięcej w nią poeta włożył z siebie,dając tu poniekąd transpozycję trawiącego go przez wiele lat uczucia do przyszłej żony, Zofiiz hr.Jabłonowskich hr.Skarbkowej.Transpozycja uczuć, ogólny zarys sytuacji: nierówność towarzyska, zwłaszcza majątkowa( Między mną a Zofiją przedział jest bez miary. , powiada Fredro ustami Zdzisława), parali-żująca zakochanego, mimo iż miałby wszelkie prawo wierzyć we wzajemność.W życiu uko-chana Fredry była wprawdzie mężatką, ale to była najmniejsza przeszkoda, bo mąż gotów byłzgodzić się na rozwód; ale ów mąż, hr.Skarbek, był jednym z najbogatszych ludzi w Galicji,rodzice młodej pani, hr.Jabłonowscy, nosili się wysoko, zbiedniałych Fredrów, mimo świeżonabytego hrabiowskiego tytułu, traktowała galicyjska arystokracja trochę przez nogę (patrzpamiętniki Jabłonowskiego, Kaczkowskiego), a pan Jacek Fredro, choć zapobiegliwy gospo-darz, mając sześciu synów i trzy córki, niewiele mógł dać Olesiowi poza skromną dzierżaw-ką.I przez wiele lat wlecze się dziwna, a tak bolesna dla poety sprawa tego małżeństwa, przyczym młodziutka pani Skarbkowa ulega zapewne wpływom rodziny i pokusom świata, a pankapitan Fredro, w poczuciu swego upośledzenia, nie śmie forsować żwawiej swojej kandydatury.146Byłoby zapewne ciekawsze i oryginalniejsze, gdyby Fredro chciał i mógł pokazać na sce-nie bodaj w przybliżeniu prawdziwą komedię własnego małżeństwa.Tu, zachowującgłówną jej podstawę nierówność majątkową reszty poszukał w utartych wzorach, czyniącswego Zdzisława czymś w rodzaju rządcy w domu skrycie uwielbianej Zofii, na kształt Do-ranta w domu Araminty w Fałszywych zwierzeniach Marivaux.Ale widocznie włożył w tęsytuację zbyt wiele serca, aby pamiętać na zimno o wikłaniu intrygi, która też jest tu szcze-gólnie wątła.Trudno uwierzyć, aby dwoje ludzi, którzy się tak bardzo i od tak dawna kochająjak Zdzisław i Zofia, nie mogło się w czasie długiego wspólnego mieszkania na wsi dogadać iporozumieć.Szlachetne poświęcenie Zdzisława dla przyjazni (więcej oczywiście niż wpółfar-sowe qui pro quo z panną Bobin�) ma tu być przeszkodą; ale takie przeszkody topnieją zwy-kle w ogniu jednego spojrzenia, owych zaś istotnych zapór, które tak długo stały na zdradzieszczęściu samego Fredry, tutaj nie ma, wobec tego iż Zofia z Przyjaciół jest samotną, nieza-leżną i dość samodzielną wdową, i aż rwie się przez te cztery akty do tego, aby polecieć wramiona Zdzisława.Komedia jest w głównym swoim wątku nikła, ale szlachetna i miła, oży-wiona komicznymi figurami (rozkoszny Smakosz, baron, Wtorkiewicz, Bobin�), zwłaszczazaś podniesiona w tonie świetnym fredrowskim wierszem.Przyjaciół nie grano od długiego czasu, toteż szczera wdzięczność należy się dyr.Trzciń-skiemu, że nam ich udostępnił.Zwłaszcza że p.Trzciński, jako reżyser, ma wszelkie dane nato, aby być wybornym interpretatorem Fredry.Niestety podziela pewną reżyserską słabość: zawszelką cenę coś zmienić, coś zrobić inaczej, niż robiono wprzódy! Tak i tu; niby drobiazg, aw skutkach dość ważny: mianowicie Zdzisława i Czesława, zawsze grywanych dotąd w stro-jach cywilnych, ubrano w mundury.To jest pomysł trochę z tego ducha, który wciąż czujepotrzebę przypolszczenia Fredry [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki