Żeleński Tadeusz Molier

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jeśli mnie kochasz, czyś nie powinien się cieszyć, że zostanę wielkomożną panią?PiotruśA nie, do paralusza! W o l a ł b y m , ż e b y ś z d e c h ł a , n i ż ż e b y ś m i a ł a b y ć c z y j ąi n n ą.KarolkaCzekaj, czekaj, Piotrusiu, nie trap się.Jak zostanę panią, to i ty przy tym coś zarobisz; będziesz do nasprzynosił ser i masło.35To ostatnie powiedzenie Karolki jest rozkoszne! W ogóle gdyby nie czcigodna patyna ,która stonowała dla nas najostrzejsze akcenty, znalezlibyśmy u Moliera pełno owych powie-dzeń, w których tak lubował się ów ostry, brutalny teatr z epoki Antoine a z końcem XIX w.Przypomnę sceną, w której faktor Simon obiecuje Harpagonowi imieniem Kleanta śmierć oj-ca, a ojciec-lichwiarz mruczy z zadowoleniem: Hm, to by już coś było. Słusznie Skąpca na-zwał któryś z krytyków, posługując się dzisiejszą paryską gwarą, com�die rosse20*.36XIMORALNOZ I NIEMORALNOZORYGINALNOZ MOLIERATa może właśnie nieubłagana ostrość obserwacji Moliera była przyczyną, dla której zarzu-cano mu niemoralność.W ogóle Molier przechodził różne koleje.Przede wszystkim dlaXVIII w.stał się zbyt brutalny.Pewnych słów nie mogły ścierpieć ówczesne damy, u których,wedle wyrażenia Moliera, tylko uszy były czyste.W epoce, która uchodzi za najrozwiązlej-szą w historii obyczajowej Francji, tytuł farsy Le Cocu imaginaire (Rogacz z urojenia) trzebabyło zmieniać na afiszu na inny, moralniejszy21*.A równocześnie prawdziwi moraliści od po-czątku niemal rzucali gromy na Moliera. Biada tym, którzy się śmieją, bo przyjdzie na nichgodzina płaczu , wołał grzmiącym głosem Bossuet.Bourdaloue22*, F�nelon też widzą obrazęmoralności w teatrze Moliera.Cały proces wytoczył mu Jan Jakub Russo, używając Molieraza główny argument w swojej filipice przeciw teatrowi w słynnym Liście do d Alemberta.Rzekome wyszydzenie cnoty w Alceście (Mizantrop) oburzało Russa, który sam miał dosyćpodobieństwa z Alcestem i jego ciężką cokolwiek prawością; zuchwałe repliki, jakie w Skąp-cu Kleant daje ojcu, poczytuje Russo za zbrodnię Molierowi zapominając, iż właśnie Molierchciał pokazać, jakie spustoszenie w duszach całej rodziny sprawia przywara charakteru jejojca.Ale Russo, przyciężki Szwajcar, nie lubił śmiechu i ironii francuskiej: bał się ich możeinstynktownie.Dopiero z początkiem XIX w.zaczyna się powszechna gloryfikacja Molieradochodząca do bezwzględnej apoteozy; a wszystkie hołdy zbiera w tej epoce Molier główniejako autor Zwiętoszka, tak ulubionego antyklerykalizmowi ówczesnej Francji.Jak się ma naprawdę rzecz z moralnością Moliera? Nie jest ona nigdy zdawkowym mo-rałem dla młodzieży, z jego ukaranym występkiem a nagrodzoną cnotą.Ilekroć w komediiMoliera rozwiązanie nie jest sztuczne, gwoli scenicznego optymizmu, staje się ono raczej niemoralne.Alcest za swoje szlachetne przywary ponosi karę; ale ten świat, który go zdep-tał, zdradził? Będzie się toczył swoim trybem.Grzegorz Dyndała odpokutuje gorzko chęćwspięcia się wyżej swego stanu; ale żona jego Aniela? Nic się jej nie stanie, bo jest szlach-cianką.Molier ma jak Balzak, jak wielcy obserwatorowie życia spojrzenie p r z y r o d -n i k a: widzi, obserwuje fakty, czyni z nich syntezę i ukazuje nam je, jak są.Czasem łagodziich smutek sztucznym rozplątaniem węzła zadzierzgniętego przez namiętności; ale jak wspo-mniałem, łatwo można by dorobić zakończenie inne, prawdziwe i to byłoby najczęściej pe-symistyczne.Mimo to sądzę, iż wpływ dzieła Moliera jest umoralniający.Zmusza ono do zamyślenia sięnad życiem.Jeżeli starożytny aksjom mądrości: znaj samego siebie , jest słuszny, to nikt takdzielnie chyba nie pomógł światu do tego jak Molier.Uczy nas zastanawiać się nad stosun-kiem do samych siebie, do drugich; uczy wyłuskiwać prawdę z konwencjonalnych kłamstw;odróżniać istotne nasze pobudki od pozorów, jakimi się one maskują.Dzieło Moliera tonajweselszy rachunek sumienia pod słońcem.Obcowanie z Molierem czyni człowieka lep-szym i mędrszym; ale to jest mądrość dla ludzi dojrzałych, umiejących spojrzeć w oczy życiu.Niejeden wiersz, niejeden cytat z Moliera, który zadzwięczy w uchu w samą porę, uchroni nasnieraz od zboczenia na fałszywą drogę.Molier uczy być ludzkim; nie żądać od bliznich zbytwiele, nie stawiać ideałów, które nazbyt często są pokrywką własnego naszego egoizmu i wy-gody.Dość wspomnieć Arnolfa i użytek, jaki robi z wykładu moralności w Szkole żon.37Szkoła żon& tytuł ten naprowadza na punkt morału Moliera, najbardziej może niebez-pieczny.Swoboda oto jego hasło.Ale jak zastosować to hasło swobody do instytucji, któraw samym założeniu swoim jest wyrzeczeniem się tej swobody słowem, do małżeństwa?Molier rzadko przedstawia na scenie małżeństwo w stanie czynnym ; właściwie raz jeden, wGrzegorzu Dyndale; i tu jeżeli mąż ma rolę śmieszną, to żona nie ma roli zaszczytnej.Alespróbujemy niektóre jego sztuki przetransponować : nie darmo pono te dwa jego utwory mimo iż bohaterkami ich są panny noszą tytuły: Szkoła mężów i Szkoła żon [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki